Περιήγηση στην Οικία Μοχάμετ Άλι Πασά

Ο σταύλος είναι ένας πλακόστρωτος χώρος και ανήκει στη μεριά του ανδρωνίτη. Εδώ βρισκόταν η κύρια είσοδος της κατοικίας. Οι άντρες του σπιτιού ή οι επισκέπτες έμπαιναν φέρνοντας μαζί τα άλογά τους, τα οποία ποτίζονταν στην πέτρινη ποτίστρα που σώζεται ακέραιη. Τα χνώτα των ζώων στον σταύλο παρείχαν επαρκή θερμότητα στα δωμάτια ακριβώς επάνω.

Στον ίδιο τοίχο με την ποτίστρα, υπάρχει μια μικρή, αλλά βαθιά εσοχή - που περιέχει ένα περιστρεφόμενο κουτί - η οποία ανοίγει και από την άλλη πλευρά, αυτή του γυναικωνίτη. Πρόκειται για μια οθωμανική επινόηση που επέτρεπε στις γυναίκες του σπιτιού να προμηθεύουν φαγητό στους άνδρες, χωρίς να έχουν οπτική επαφή μαζί τους.
Η ξύλινη σκάλα που οδηγεί στον πάνω όροφο είναι αυθεντική. Πίσω της, στο βάθος, υπήρχε αρχικά ένα μικρό αποχωρητήριο.

Το ισόγειο Χαγιάτι (στα τούρκικα σημαίνει ζωή, δραστηριότητα) είναι ένας πλακόστρωτος, ημι-υπαίθριος χώρος. Ανοίκει στον γυναικωνίτη και στέγαζε τις καθημερινές οικιακές δραστηριότητες του νοικοκυριού. Πλέον, έχει διαμορφωθεί ως εκθεσιακός χώρος του μουσείου.

Αριστερά από την είσοδο των γυναικών υπάρχει μία κρήνη, όπου είναι ενσωματωμένος ένα μαρμάρινος αρχαίος κιονίσκος. Το γεγονός ότι το κτίριο ήταν η μοναδική κατοικία της πόλης που διέθετε ιδιωτική κρήνη, πιστοποιεί την οικονομική ευμάρεια του ιδιοκτήτη. Το νερό πήγαζε από το βουνό και διοχετευόταν σε αυτήν, καθώς και τις υπόλοιπες δημόσιες κρήνες, μέσω του παλιού Υδραγωγείου (Καμάρες).

Στην απέναντι πλευρά υπάρχει μία ανοιχτή κιονοστοιχία, που βλέπει σε μια μακρόστενη αυλή με ψηλό, πετρόχτιστο τοίχο, ο οποίος διασφάλιζε την ιδιωτικότητα. Ένα τμήμα του χαγιατιού καταλαμβάνεται από το Κελάρι, το δάπεδο του οποίου ήταν αρχικά στρωμένο με χώμα για να διατηρεί τον χώρο δροσερό και τις προμήθειες φρέσκες. Πλέον στον χώρο έχουν διαμορφωθεί οι τουαλέτες των επισκεπτών. Στο βάθος του Ισογείου υπήρχαν οι υπόλοιποι βοηθητικοί χώροι του σπιτιού, το πλυσταριό, ο φούρνος και το μαγειρείο, οι οποίοι πλέον δε σώζονται.

Η σκάλα του ισόγειου Χαγιατιού οδηγεί στον άνω όροφο του γυναικωνίτη. Αυτή η αίθουσα ενοποιεί όλα τα δωμάτια του γυναικωνίτη: το Δωμάτιο των Επισκεπτών, τον Οντά, το Χαμάμ και έναν τυφλό διάδρομο που εξυπηρετούσε πιθανόν ως μικρή αποθήκη. Αυτή η φωτεινή και ευρύχωρη περιοχή του γυναικωνίτη αποτελούσε τον χώρο όπου μεταφερόταν η καθημερινή ζωή των γυναικών κατά τους θερινούς μήνες.

Αρχικά, η αίθουσα ήταν ημι-υπαίθρια και προστατευόταν από ξύλινα καφασωτά. Τα τζάμια στα εξωτερικά παράθυρα προστέθηκαν μεταγενέστερα για λόγους προστασίας. Αντίθετα τα εσωτερικά παράθυρα, που χωρίζουν την αίθουσα από τα επιμέρους δωμάτια, παραμένουν τα ίδια.
Στο κέντρο του εξωτερικού τοίχου, σε μία ξύλινη προεξοχή, σχηματίζεται ένας νιπτήρας. Στο σημείο αυτό τοποθετούσαν οι γυναίκες τις κανάτες με νερό. Το πάτωμα της αίθουσας είναι εν μέρει υπερυψωμένο, δημιουργώντας μία χαμηλή εξέδρα (σοφάς). Εδώ βρίσκεται και η μοναδική πόρτα στο σπίτι, η οποία ένωνε τον γυναικωνίτη με τον ανδρωνίτη.

Ο Οντάς, το μεγαλύτερο δωμάτιο του σπιτιού, είναι μία ευρύχωρη αίθουσα που ανήκει στον γυναικωνίτη. Διαθέτει τζάκι και μια βαθειά εντοιχισμένη ντουλάπα (μεσάνδρα), όπου τακτοποιούσαν τα στρωσίδια του νοικοκυριού, ενώ τα ραφάκια που υπάρχουν στις γωνιακές εσοχές της προορίζονταν για μικροαντικείμενα καθημερινής χρήσης. Τις τρεις πλευρές του δωματίου διατρέχουν χαμηλά ντιβάνια (σοφάδες).
Ο Οντάς ήταν ο γυναικείος χώρος πολλαπλών χρήσεων: χώρος διαμονής, διασκέδασης και ανάπαυσης στη διάρκεια της ημέρας, μετατρεπόταν σε τραπεζαρία - με την προσθήκη ενός χαμηλού, πτυσσόμενου τραπεζιού - ενώ το βράδυ γινόταν υπνοδωμάτιο.

Οι Ευρωπαίοι καλλιτέχνες του 19ου αιώνα που επισκέφτηκαν την Ανατολή (οι λεγόμενοι Οrientalistes) φιλοτέχνησαν γοητευτικές σκηνές, όπου απεικονίζονται γυναίκες μέσα στην αίθουσα του Οντά να κεντούν, να διαβάζουν, να ρίχνουν χαρτιά ή να παίζουν κάποιο μουσικό όργανο καθισμένες στον σοφά, που καλύπτεται από βαρύτιμα υφάσματα. Ανάμεσα στα εκθέματα που βρίσκονται σήμερα σε αυτό το δωμάτιο, υπάρχουν παλιά, ανατολήτικα κοσμήματα και γυναικεία αντικείμενα.

Ο χώρος του λουτρού, το Χαμάμ, αποτελεί το πλέον ιδιαίτερο κομμάτι της οθωμανικής κατοικίας. Το χαμάμ ήταν μια διαδικασία ιδιαίτερα αγαπητή στις γυναίκες, οι οποίες έβρισκαν την ευκαιρία να λούζονται, να αρωματίζονται με αιθέρια έλαια και κρέμες, να περιποιούνται την επιδερμίδα και τα μαλλιά τους, ενώ αντάλλασσαν μυστικά ομορφιάς και συζητήσεις. Στην Οικία Μοχάμετ Άλι, το Χαμάμ είναι χώρος απλός και λειτουργικός που χωρίζεται σε τρία τμήματα: ένα δωμάτιο με τζάκι, που χρησίμευε ως αποδυτήριο και χώρος χαλάρωσης, το ενδότερο λουτρό, και το αποχωρητήριο με την ξύλινη “τούρκικη” τουαλέτα.

Οι χώροι εξαερίζονται από μια μικρή τρύπα στην οροφή. Ο μικρός χώρος του λουτρού έχει έναν κτιστό πάγκο με δύο γούρνες, στις οποίες οι γυναίκες μετέφεραν το νερό από την κρήνη του ισογείου. Το λουτρό βρίσκεται ακριβώς πίσω από το τζάκι και επικοινωνεί με αυτό μέσω ενός ανοίγματος που βρίσκεται στον ενδιάμεσο τοίχο, ακριβώς κάτω από τον πάγκο. Με τον τρόπο αυτόν, η θερμότητα του τζακιού μεταφερόταν στο νερό του λουτρού.
Μεταξύ των εκθεμάτων του χώρου, βρίσκονται παλιές, ασημένιες βούρτσες, καθρέπτες χειρός και ποικίλα άλλα αντικείμενα σχετικά με τον καλλωπισμό, που χρονολογούνται στις αρχές του 20ού αιώνα. 

Αυτό το καλαίσθητο, γωνιακό δωμάτιο έχει ένα τζάκι με κυλινδρικό προπέτασμα, πλαισιωμένο από έναν χαμηλό σοφά. Τον τοίχο δεξιά από την είσοδο καταλαμβάνει μια βαθειά, εντοιχισμένη ντουλάπα, η μεσάνδρα. Η οροφή κοσμείται με ξυλόγλυπτα, ανθικά μοτίβα και μια ροζέτα στο κέντρο. Η προνομιακή θέση του δωματίου και οι επιμελημένες λεπτομέρειες δημιουργούν έναν ιδιαίτερα ευχάριστο χώρο, ο οποίος οδήγησε στο συμπέρασμα ότι αυτό ήταν το «καλό» δωμάτιο του σπιτιού, όπου οι ένοικοι δέχονταν τους επισκέπτες, παρόλο που σε αντίστοιχες οθωμανικές κατοικίες το αντίστοιχο δωμάτιο βρίσκεται στην πλευρά του ανδρωνίτη.

Η ξύλινη σκάλα του σταύλου οδηγεί στον άνω όροφο του ανδρωνίτη. Πρόκειται για μια αίθουσα με ξύλινο πάτωμα, καφασωτά παράθυρα και καθιστικό (σοφά), το οποίο οριοθετείται από ένα χαμηλό κιγκλίδωμα. 

Στην απέναντι πλευρά βρίσκονται δύο δωμάτια: το ένα θεωρείται το προσωπικό δωμάτιο του Μοχάμετ Άλι, το δε διπλανό το κατάλυμα της προσωπικής του φρουράς.

Το παράθυρο ακριβώς δίπλα στο δωμάτιο της φρουράς ανοίγεται προς την Πλατεία του Μοχάμετ Άλι και προσφέρει άμεση οπτική επαφή με τον έφιππο ανδριάντα του Καβαλιώτη κυβερνήτη που έμελλε να γίνει Βασιλέας της Αιγύπτου. Το άγαλμα φιλοτέχνησε ο γλύπτης Κωνσταντίνος Δημητριάδης, μετά από παραγγελία των ελληνικών κοινοτήτων της Αιγύπτου.

Το μικρότερο δωμάτιο της πλευράς του ανδρωνίτη ξεχωρίζει για τις κομψές αναλογίες και τις επιμελημένες λεπτομέρειές του, και θεωρείται το προσωπικό δωμάτιο του Μοχάμετ Άλι. Διαθέτει τζάκι, εντοιχισμένη μεσάνδρα για τη φύλαξη ρουχισμού και εξοπλισμού, καθώς και ένα χαμηλό κρεβάτι με ξύλινο κιγκλίδωμα. 

Στο δωμάτιο αυτό, ξεχωρίζει από τα εκθέματα το σπαθί με το θηκάρι του, που βρέθηκαν φυλαγμένα εντός ενός τοίχου του Ιμαρέτ κατά την αποκατάσταση του μνημείου.

Το δεύτερο δωμάτιο του ανδρωνίτη θεωρείται το κατάλυμα της φρουράς του ιδιοκτήτη. Ο Μοχάμετ Άλι, κατά την παραμονή του στην Καβάλα, διετέλεσε φρούραρχος της πόλης, δηλαδή αρχηγός της οθωμανικής φρουράς, ένα αξίωμα με ισχύ και κύρος. Τα αντικριστά παράθυρα του δωματίου προσφέρουν θέαση στον δρόμο και τις εισόδους του σπιτιού. Υπάρχει τζάκι, ενώ τις δύο πλευρές του χώρου διατρέχει μια χαμηλή εξέδρα για καθιστικό (σοφάς). 

Το δωμάτιο δε διαθέτει μεγάλο αποθηκευτικό χώρο (μεσάνδρα), παρά ένα εντοιχισμένο ντουλάπι, στο οποίο σήμερα φυλλάσσονται ως εκθέματα αντικείμενα σχετικά με τη λειτουργία του Ιμαρέτ ως εκπαιδευτικού ιδρύματος, όπως λογιστικά έγγραφα, σφραγίδες, μελανοδοχεία.